“Want dieren zijn precies als mensen” – De weerstandsdierentuin
Welkom in de Weerstandsdierentuin! – Iedereen die ooit deel uitgemaakt heeft van een grote verandering binnen een organisatie, weet dat een verandering niet altijd soepel verloopt, en dat mensen een grote rol spelen in de verandering. Als een verandering niet direct geaccepteerd of geadopteerd wordt, of als mensen zelfs de kont tegen de krib gooien, noemen we dat weerstand. Weerstand is soms openlijk, soms subtiel – maar altijd menselijk. Om die weerstand bespreekbaar te maken en beter te begrijpen, helpt het om er met wat luchtigheid naar te kijken. En dat is precies wat de weerstandsdierentuin doet.
Wat is de weerstandsdierentuin?
De weerstandsdierentuin is een metafoor om verschillende vormen van weerstand te typeren. In plaats van te spreken over “lastige mensen”, kijken we naar gedragspatronen die zich tijdens verandering laten zien en de associatie die we hebben met dieren uit het dierenrijk. Denk bijvoorbeeld aan:
- De Wolf – Die meestal in een roedel gezamenlijk bij de koffieautomaat staat te huilen over wat er allemaal niet deugt aan het plan
- De Uil – die veel kritische vragen stelt, maar wegvliegt op het moment hij het idee krijgt dat er iets van hem wordt verwacht
- De Bever – lijkt boven water mee te bouwen aan de oplossing, werkt onder de oppervlakte tegen
- De Struisvogel – steekt zijn kop in het zand en gaat ervan uit dat het zijn tijd wel zal duren
- De Olifant – is er al geweest sinds men zich kan herinneren, is niet flexibel en werkt het liefst op de oude manier door, maakt veel kabaal als iets hem niet zint
- De Wezel – twijfelt enorm aan zichzelf of hij wel in staat is om zich het nieuwe proces eigen te maken, wordt soms erg emotioneel
- De Vos – zoekt geen samenwerking en als er iets mis gaat is het de schuld van anderen
Het idee is niet om mensen te labelen, maar om gedrag bespreekbaar en herkenbaar te maken.
Waar komt het vandaan?
De oorsprong van de weerstandsdierentuin ligt in het werk van veranderkundige David Straker, die de metafoor gebruikte in zijn workshops over veranderprocessen. Het concept is sindsdien opgepikt door vele trainers, coaches en organisaties, waaronder ook Prosci, het Amerikaanse veranderinstituut dat bekend is van het ADKAR model.
Iedere veranderkundige heeft weer zijn eigen collectie dieren, de samenstelling van de dierentuin staat niet vast. Welk dier zou jij zelf willen toevoegen?
De voordelen van de dierentuin
De weerstandsdierentuin:
- Maakt gedrag bespreekbaar zonder dat het persoonlijk of veroordelend wordt.
- Helpt leidinggevenden om patronen te herkennen als weerstand en beter te begrijpen wat er onder weerstand schuilgaat.
- Brengt luchtigheid in gesprekken die vaak zwaar of beladen kunnen zijn.
- Maakt inzichtelijk dat niet iedereen op dezelfde manier op verandering reageert.
- Stimuleert reflectie: “Welk dier herken jij in jezelf als de verandering jou raakt?”
De valkuilen en nadelen
Tegelijkertijd heeft elke metafoor ook haar beperkingen:
- Oversimplificatie ligt op de loer: mensen zijn complexer dan één “dier” en tonen complexer gedrag, dat voortkomt uit hun persoonlijkheid, emoties uit het verleden, de dagelijkse werkzaamheden, die hun aandacht eisen en bedreigingen die wellicht voortkomen uit de verandering.
- Labelen kan stigmatiseren – iemand wordt dan “de slang” of “de wolf”, in plaats van een mens met zorgen of belangen. Als iemand zo bekend komt te staan zal het lastig zijn hem of haar weer uit de weerstand te krijgen.
- Als het bij een grap of herkenning blijft, zonder verdieping, mis je de kans om echt in gesprek te gaan over onderliggende emoties en belangen.
Daarom werkt de weerstandsdierentuin vooral goed als startpunt voor dialoog, niet als eindpunt van analyse.
Hoe ik binnen Spigulo de weerstandsdierentuin gebruik
Zelf gebruik ik de dierentuin in gesprekken en workshops om de weerstand stap voor stap te analyseren om de oorzaken bloot te leggen:
- De weerstand herkennen, bijvoorbeeld aan de hand van de dieren-metaforen
- De weerstand duiden vanuit verschillende emoties: is er sprake van angst (toekomst), boosheid (heden) of wellicht verdriet of oud zeer uit het verleden?
- De weerstand bekijken vanuit de verschillen in persoonlijkheid: iedereen reageert verschillend op weerstand. Extraverte personen zullen bijvoorbeeld eerder als een wolf reageren, conscientieuze personen wellicht als een uil en introverten als een struisvogel
- De weerstand verklaren vanuit de vijf factoren van motivatie (zie verderop): Weerstand ligt diametraal tegenover motivatie, dus zijn een indicator dat een van de vijf factoren ontbreekt
Als er duidelijkheid is over mogelijke oorzaken, kan daar in het plan van de verandering rekening mee worden gehouden of kunnen er aanvullende interventies worden gedaan om de motivatiefactoren en daarmee de veranderkracht van de organisatie te versterken
De vijf factoren herkennen in de dierentuin-metafoor: voorbeelden
Zoals hierboven aangegeven, speelt ook persoonlijkheid een grote rol in de reactie op weerstand. Het is daarom niet vanzelfsprekend om het gedrag van een “dier” één op één te vertalen naar ontbrekende factoren van motivatie. Toch helpen een paar voorbeelden hier wel.
- Als Verbinding tussen de werknemers wel aanwezig is, maar mensen voelen zich hierin bedreigt (bijvoorbeeld bij een reorganisatie) kunnen ze weerstand uiten door juist samen op te trekken (bijvoorbeeld als Wolven)
- Als Verbinding geheel afwezig is, zal de samenwerking spaak lopen en ontstaat weerstand doordat de schuld continu bij een andere afdeling wordt gelegd, zoals bij de Vos
- Als medewerkers bang zijn, dat ze niet de Competentie hebben om mee te gaan in de verandering, kan dit resulteren in ontwijkend of emotioneel gedrag, zoals dat van de Wezel of de Struisvogel
- Als medewerkers geen Autonomie ervaren, kan zich dat uiten in passief gedrag “dit project valt niet in mijn taakomschrijving”, zoals bijvoorbeeld dat van de Uil
- Als Openheid en transparantie ontbreekt in een organisatie zullen mensen hun weerstand niet snel aan de oppervlakte tonen, aangezien ze zich niet veilig voelen deze te uiten. Het gedrag van een Bever past hier bijvoorbeeld bij
- Als Gezamenlijke doelen en waarden ontbreken ontstaat vaak cynisme en passiviteit, zoals bijvoorbeeld in het gedrag van de Olifant
Tot slot
De weerstandsdierentuin leert ons dat weerstand geen vijand is, maar een signaal: van betrokkenheid, zorg of behoefte aan duidelijkheid. Door met een glimlach naar deze “dieren” te kijken, kunnen we als veranderaar, leidinggevende of teamlid beter luisteren naar wat er écht speelt.
Want uiteindelijk – om met een knipoog te eindigen – geldt:
Wie de dierentuin leert kennen, kan voorkomen, dat verandering een jungle wordt.
Lees meer in deze gerelateerde posts
- Het boek Gung Ho! gebruikt diermetaforen om juist gewenst gedrag te beschrijven. In mijn review van dat boek leg ik ook de link tussen de vijf factoren van motivatie en de metaforen in Gung Ho!
- In mijn blogpost over de vijf factoren van motivatie ga ik dieper in op de wetenschappelijke achtergrond van en mogelijke interventies gebaseerd op de vijf factoren van motivatie
Paul Hamelinck
Op de hoogte blijven?
Meld je aan voor onze nieuwsbrief vol inzichten, praktische tips en ervaringen uit de praktijk.